NARIT PEU INTAT
PAKRIBAN GEUTANJOË ATJÈH TANGIËNG DROËTEUH?
Njoëkeuh saboh suéuë njang rajekthat keugeutanjoë bansa Atjèh bak masanjoë, njang wadjéb tapham uroë dan malam. Sabab bak djeunaweuëb geutanjoë ateuëh suéuë njoë meugantung nasib bandum geutanjoë bak masanjoë, nasib keuturônan bak masa ukeuë, dan nasib nanggroë Atjéhnjoë ateuëh rhuëng dônja. Meunjo geutanjoë tangiëng droëteuh lagèë saboh bansa njang hina, njang leumôh, njang kon mulia, njang djeuët gop peungeut, njang djeuët gop peurintah wië-uneun, njang tém seumah bansa laén, njang tém teurimong peurintah nibak gop njang teuka, maka bansa geutanjoë keumeuëng hantjô, nan geutanjoë keumeuëng gadoh, Nanggroë Atjèh njoë keumeuëng djeuët keu djadjahan gop, dan bansa geutanjoë keumeuëng djeuët keu lamiët gop. Sabab meunjo tangiëng droëteuh lagèë saboh bansa njang hina, maka hana lé tjita-tjita dan seumangat keu mulia; meunjo tangiëng droëteuh leumoh, maka hana lé seumangat pahlawan, meunjo tangiëng droëteuh bangai, maka geutanjoë tadjak seutot bansa gop njang akibatdjih hana laén nibak keunong tipèë. Teutapi meunjo geutanjoë tangiëng droëteuh lagèë saboh bansa njang mulia- lagèë teuladan njang ka geubri lé éndatu- teuh…maka geutanjoë han sagai tatém djipeurintah lé bansa gop njang tamong u nanggroë geutanjoë. Meunjo geutanjoë tangiëng droëteuh sibagoë saboh bansa njang mulia, njang hana sapeuë kureuëng nibak bansa laén, njang kon ngeut, njang kon leumoh, njang beuhô, njang teupeuë peuë keupeunténgan droëteuh, ta tu’oh atô rumoh dan Nanggroëteuh, njang pantang djipeulamiët lé bansa laén, njang ka meuribèë thôn hudép mulia, meugah dan meurdéhka, njang ka teupeuë hak droëteuh, maka meunjo tangiëng droëteuh lagèënjan, geutanjoë Atjèh keumeung meubeudoh keulai, Nanggroë Atjèh keumeung makmu teuma dan bansa Atjéh han lham ateuëh rhuëng dônja. Geutanjoë Atjéh na saboh bansa ateuëh rhuëng dônja lagèë bansa-bansa laén tjit: geutanjoë na Nanggroë droëteuh: Nanggroë Atjèh; geutanjoë na basa droëteuh: basa Atjèh; geutanjoë na riwajat droëteuh: seudjarah Atjèh, njang ka geupeugot lé éndatu teuh. Njoëkeuh pusaka njang handjeuët sagai ta tuwo, uroë dan malam, beungoh-seupot, pat njang taduëk, bôh bak gaki Seulawah, bôh bak putjak Geureudông, bôh bak binéh Kuta Aneuk Galông, bôh di Iërupa atawa di Amerika. Nanggroë Atjèh njoë na keuh ibarat saboh kuta raja, njang ka geupeudong lé éndatu geutanjoë turôn- teumurôn meuribèë thôn njang ka u likôt keu teumpat hudép, keu teumpat maté, dan keu teumpat meuneu’èn geutanjoë aneuk-tjutjo geuh. Kuta njang tjeudaih that njoë, njang meu asoë blang idjô, gunong meutjukèh awan, ban silingka laôt masén, diteungoh laôt Tawa, ka geupeudong dan ka geupeutheun meuribèë thôn nibak djirampaih lé bansa laén, Timu Barat, Tunong Barôh, bôh deungon djalan diplomasi, bôh deungon geumuprang. Hana jum njang han geutém bajeuë, hana sôsah njang han geutém tanggông, hana phét njang hana geutém rasa, bah that pih njawong geutém bri deungon suka-rila bak peulara tanoh mulia, Nanggroë pusaka njoë. Bak watèë lheuëh prang raja deungon Beulanda, njang phôn nulai bak thôn 1873 dan barô habéh bak thôn 1937, hana meusidroë peumimpin rajek bansa geutanjoë njang mantong hudép, keureuna bandum geupiléh maté mulia dalam mideuën prang nibak hudép hina dimijup Beulanda. Teuladan njang ka geubri keu geutanjoë aneuk-tjutjo njoë na keuh mutlak that, handjeuët ta bantah dan hana geuprèh djeunaweuëb nibak geutanjoë: beugi keuturônan Atjèh, hudép ateuëh rhuëng dônja njoë kon asai na hudép mantong; geutanjoë leubèh djroh maté nibak hudép hina dimijup peurintah bansa gop; bansa Atjèh njoë pantang djipeurintah lé bansa laén. Lagèë tjit ka geupeuingat dalam hikajat éndatu geutanjoë: Hadjat lôn, aneuk, Tadong beu kong, Beu meu glong, Lagèë geu pula. (Putroë Peukisôn) Sabab peumimpin-peumimpin geutanjoë ka habéh meugulé dalam mideuën prang, geutanjoë keuturônan Atjèh njang lahé watèë lheuëh prang njan, ka gadoh hubôngan deungon keuturônan Atjèh njang hudép jôh goh lom prang. Dalam arti Seudjarah, politék dan adab, keuturônan barô njoë ka godoh meunumat, ka gadoh taloë njang djeuët peusambông geutanjoë deungon keuturônan njang ka u likôt. Ureuëng bako ka habéh maté; kitab-kitab ka habéh djitôt lé kaphé. ’Eleumèë éndatu hana geuteumeung peutrôn bak tjutjo. Keuturônan barô njoë hudép dalam seupôt-seupeuët, hana meuho Tunong Barôh, hana ta tukri pakriban ta tjok langkah njang seulamat keu geutanjoë sibagoë saboh bansa dan keu Atjèh sibagoë saboh Nanggroë. Peudôman njang peutunjok djalan keu djeuëp- djeuëp bansa dalam hai njang lagèë njoë njankeuh seudjarah djih. Teutapi di geutanjoë seudjarah teuh ka gadoh bandum dalam awo. Hana ta teupeuë lé peuë njang ka teudjadi di Nanggroë Atjèh njoë 50 thôn ka u likôt, peuë lom 5000 thôn njang kaka. Padahai, njang ubé buët, ’èleuméë seudjarah droeteuh keu njang ék bri djeunaweuëb keu geutanjoë peukara peuë njang peureuléë ta peubuët bak tiëp-tiëp watéë, dan bak djeuëb-djeuëb na baja keu bansa. Seudjarah geutanjoë peunoh deungon tjeunto dan teuladan pakriban gop njan geubri meunalaih keu buët bansa laén; pakriban gopnjan geungiëng bansa-bansa laén di Sumatra, Malaya dan Djawa; pakriban gopnjan geungiëng bansa-bansa Iërupa da Amerika; dan peuë njan ka geupeugot bak peutheun dèëlat bansa dan Nanggroë Atjéh njoë. Bandum ’èleuméë njoë ka hana lé bak djaroë geutanjoë keuturônan lheuëh prang deungon Beulanda njan, padahai masa njang ka u likôt njan na keuh sibagoë tanglông njang ék peu peungeuih djalan keumasa ukeuë. Meunankeuh, bak watèë ureuëng Beulanda djipeutalô lé ureuëng Djeupang, geutanjoë ureuëng Atjèh dan Nanggroë Atjèh njoë djitjok lé Djeupang. Nan-nan gop njang mat nanggroë dan djaroë gaki djih meugantoë nibak basa Beulanda keu basa Djeupang: ”Gouverneur”, ”Controleur”, ”Zelfbestuurder” djeut keu ”Tjokan”, ”Guntjo”, Suntjo”, dan laén lom lagèë njan. Teuma, bak watèë Djeupang pih ka talô prang, dan pajah djih meunjeurah bak pihak Meusjarikat (Amerika, Inggréh, Peurantjis, Beulanda dan rakan-rakan djih), Nanggroë Atjèh njoë rhôt keulai bak djaroê teuh, seudang bak saboh ”Hindia Beulanda”—njang djinoë ka djibalék nan keu ”Indonesia” njang makna djih ”Pulo Kléng” atawa ”Pulo Hindu”—ka djitjok keulai lé Beulanda. Teutapi Beulanda bak watèë njan han djidjeuët teuka keulai keunoë u Nanggroë Atjèh keureuna peungaba buët éndatu geutanjoë. Njoekeuh saboh tjeunto dalam seudjarah dônja, pakriban buët éndatu, buët ureuëng tjhik teuh njang ka maté, bri peulindông keu keuturônan njang mantong hudép nibak baja djipeuék prang lé musôh. Teutapi geutanjoë Atjèh bak thôn 1945, lagèë ka ta meuteu’oh bunoë dilikôt, na dalam seupôt-seupeuët peukara politék dan peukara mat Nanggroë teuh. Geutanjoë nakeuh lagèë ureuëng ka gadoh akai, hana tateupeuë peubuët peuë njang djroh keu droë teuh bak watéë njang peunténg that njan. Adak meugeutanjoë teungeut, adak meu ta teupeuë peuë njang djroh keudroë teuh, teuntèë geutanjoë ka ta peunjata ladju bak dônja bahwa Nanggroë Atjèh meutuah njoë ka meurdéhka keulai. Lagèë djameunkon sabé ateuëh rhuëng dônja. Bak watèë njan geutanjoë hana soë ék sanggah bak ta peudong hak droëteuh keulai. Beulanda han djidjeuët gisa lé beureukat peungaba éndatu. Djawa ka djitjok teuma lé Beulanda. Sukarno ka djimeunjerah lagèë aneuk manok. Djinoë barô ta teupeuë padum na jum njang pajah tabajeuë keureuna hana ’èleuméë njan. Meunankeuh, keureuna geutanjoë ka djeuët keu bangai that, nibak tapeunjata droë teuh meurdéhka keulai, geutanjoë tadjak seutot Djawa dan tapeugot droë teuh keudjaminan atawa ”borg” djawa bak mata dônja, Nanggroë Atjèhnjoë tabri djih ngui sibagoë bukti tanoh de facto djih bak dônja, tanoh njang han ék djipeutaklôk lé Beulanda. Djadi kurban dan peungaba éndatu geutanjoë kon na tangui keu droë teuh bak peutheun keu meurdéhkaan Nanggroë Atjèh njoë, teutapi ta bri djingui lé Djawa bak peutheun keumeurdéhkaan droë djih dan keuneulheuëh djidjadjah geutanjoë teuma. Djinoë nan-nan djaroë-gaki gop njang mat Nanggroë geutanjoë ka djigantoë teuma deungon basa Djawa. Tjokan, Guntjo, Suntjo, kadjeuët keu ”Gubernur” (djitjuë nibak basa Beulanda), ”Bupati”, Wedana,Tjamat dan laén lagèënjan. Njoë bandum nakeuh alamat peundjadjahan bansa gop ateuëh bansa geutanjoë njang handjeuët han ta sampoh beugléh nibak muka Nanggroë Atjéh. Keu geutanjoë bansa Atjèh djalan hudép tjit saboh sagi: hudép deungon mulia. Dan hudép deungon mulia maknadjih hudép deungon meurdéhka. Hana gah bak hudép lamiët. Hudép dimijup peurintah bansa laén kon mantong hana mustahak, teutapi mustahé beugi geutanjoë njang darah Atjèh na ilé dalam tubôh teuh. Wasiët seudjarah geutanjoë njang ka meuribèë thôn, njang ka geuseutot lé éndatu geutanjoë trôk ’an naphaih geuh njang keuneulheuëh, hana laén nibak njoë: leubèh got ta maté bak ta peudong keumuliaan agama, bansa dan Nanggroë Atjèh njoë nibak hudép djeuët keu lamiët bansa laén. Njoëkeuh sabab maka Nanggroë Atjèh dan bansa Atjèh meurdéhka dan mulia sabé ateuëh rhuëng dônja. Risalah ATJÈH BAK MATA DÔNJA njoë ka ulôn susôn keu ureuëng muda dan aneuk dara Atjèh bak watéë njoë, sibagoë saboh tutuë njang peusambông masa ka u likôt deungon masa ukeuë, sibagoë saboh tutuë njang peusambông taloë njang ka putôih deungon masa djameun, supaja ureuëng muda Atjèh, agam dan inong, geu pham keulai pakriban dônja njang ka geupeudong lé éndatu, pakriban bak watèë njan geutanjoë Atjèh gop thèë na ban saboh dônja. Asoë buku njoë teusadja teupiléh nibak padum-padum boh tuléhsan keunarang ureuëng Iërupa dan Amerika teuntang hai Nanggroë Atjéh bak masa njang ka u likôt, nibak meureutôih- reutôih keunarang laén dalam basa Inggréh, portugéh, Peurantjis, Djeureuman, Beulanda, Italia dalam keuneubah kitab-kitab djameun di Lissabon (Portugéh), Madrid (Spanjol), Paris (Peurantjis), London (Inggréh), Istambul (Turki), New York dan Washington (Amerika). Le that buku njang gop tuléh teutang Atjéh dalam basa Meulaju meu asai nibak peuë njang ka djituléh lé ureuëng Beulanda, djadi meu asai nibak musöh geutanjoë. Ka trang, ureuëng Beulanda sabé djitjuba peu ubit arti geutanjoë Atjéh dalam dönja, dan djitjuba tôp bak geutanjoë peuë njang bansa Iërupa njang laén piké teuntang bansa geutanjoë. Peuë lom saboh strategi politék dan milité Beulanda ban djimuprang deungon geutanjoë, lagèë kheun Snouck Hurgronje hana laén nibak ”hun superioriteitswaante ontnemen”, njakni deungon djalan ta peu hantjô peurasaan keu muliaan dan keu tinggian bansa Atjéh njan. Djadi Beulanda pih djiteupeuë meunjo geutanjoë mantong tangiëng droë teuh lagèë saboh bansa njang mulia, geutanjoë han ta tém sagai meunjerah dan han ék djih djadjah. Deungon ta teupeuë pakriban ATJÈH BAK MATA DÔNJA dan pakriban bansa-bansa laén ban saboh dönja djingiëng geutanjoë Atjèh, maka ’èleumèë njoë meutulông keu geutanjoë Atjèh, maka ’èleuméë njoë meutulông keu geutanjoê keuturönan Atjèh bak masa njoë bak tangieng droe teuh lagèë saboh bansa njang mulia, mangat ta tu’oh hudép dan ta tukri maté lagèë njang patôt keu saboh bansa njang mulia. Meunantjit, mangat ék ta peugot peuë njang ka reuloh, ta peugisa peuë njang ka gadoh.
PAKRIBAN GEUTANJOË ATJÈH TANGIËNG DROËTEUH?
Njoëkeuh saboh suéuë njang rajekthat keugeutanjoë bansa Atjèh bak masanjoë, njang wadjéb tapham uroë dan malam. Sabab bak djeunaweuëb geutanjoë ateuëh suéuë njoë meugantung nasib bandum geutanjoë bak masanjoë, nasib keuturônan bak masa ukeuë, dan nasib nanggroë Atjéhnjoë ateuëh rhuëng dônja. Meunjo geutanjoë tangiëng droëteuh lagèë saboh bansa njang hina, njang leumôh, njang kon mulia, njang djeuët gop peungeut, njang djeuët gop peurintah wië-uneun, njang tém seumah bansa laén, njang tém teurimong peurintah nibak gop njang teuka, maka bansa geutanjoë keumeuëng hantjô, nan geutanjoë keumeuëng gadoh, Nanggroë Atjèh njoë keumeuëng djeuët keu djadjahan gop, dan bansa geutanjoë keumeuëng djeuët keu lamiët gop. Sabab meunjo tangiëng droëteuh lagèë saboh bansa njang hina, maka hana lé tjita-tjita dan seumangat keu mulia; meunjo tangiëng droëteuh leumoh, maka hana lé seumangat pahlawan, meunjo tangiëng droëteuh bangai, maka geutanjoë tadjak seutot bansa gop njang akibatdjih hana laén nibak keunong tipèë. Teutapi meunjo geutanjoë tangiëng droëteuh lagèë saboh bansa njang mulia- lagèë teuladan njang ka geubri lé éndatu- teuh…maka geutanjoë han sagai tatém djipeurintah lé bansa gop njang tamong u nanggroë geutanjoë. Meunjo geutanjoë tangiëng droëteuh sibagoë saboh bansa njang mulia, njang hana sapeuë kureuëng nibak bansa laén, njang kon ngeut, njang kon leumoh, njang beuhô, njang teupeuë peuë keupeunténgan droëteuh, ta tu’oh atô rumoh dan Nanggroëteuh, njang pantang djipeulamiët lé bansa laén, njang ka meuribèë thôn hudép mulia, meugah dan meurdéhka, njang ka teupeuë hak droëteuh, maka meunjo tangiëng droëteuh lagèënjan, geutanjoë Atjèh keumeung meubeudoh keulai, Nanggroë Atjèh keumeung makmu teuma dan bansa Atjéh han lham ateuëh rhuëng dônja. Geutanjoë Atjéh na saboh bansa ateuëh rhuëng dônja lagèë bansa-bansa laén tjit: geutanjoë na Nanggroë droëteuh: Nanggroë Atjèh; geutanjoë na basa droëteuh: basa Atjèh; geutanjoë na riwajat droëteuh: seudjarah Atjèh, njang ka geupeugot lé éndatu teuh. Njoëkeuh pusaka njang handjeuët sagai ta tuwo, uroë dan malam, beungoh-seupot, pat njang taduëk, bôh bak gaki Seulawah, bôh bak putjak Geureudông, bôh bak binéh Kuta Aneuk Galông, bôh di Iërupa atawa di Amerika. Nanggroë Atjèh njoë na keuh ibarat saboh kuta raja, njang ka geupeudong lé éndatu geutanjoë turôn- teumurôn meuribèë thôn njang ka u likôt keu teumpat hudép, keu teumpat maté, dan keu teumpat meuneu’èn geutanjoë aneuk-tjutjo geuh. Kuta njang tjeudaih that njoë, njang meu asoë blang idjô, gunong meutjukèh awan, ban silingka laôt masén, diteungoh laôt Tawa, ka geupeudong dan ka geupeutheun meuribèë thôn nibak djirampaih lé bansa laén, Timu Barat, Tunong Barôh, bôh deungon djalan diplomasi, bôh deungon geumuprang. Hana jum njang han geutém bajeuë, hana sôsah njang han geutém tanggông, hana phét njang hana geutém rasa, bah that pih njawong geutém bri deungon suka-rila bak peulara tanoh mulia, Nanggroë pusaka njoë. Bak watèë lheuëh prang raja deungon Beulanda, njang phôn nulai bak thôn 1873 dan barô habéh bak thôn 1937, hana meusidroë peumimpin rajek bansa geutanjoë njang mantong hudép, keureuna bandum geupiléh maté mulia dalam mideuën prang nibak hudép hina dimijup Beulanda. Teuladan njang ka geubri keu geutanjoë aneuk-tjutjo njoë na keuh mutlak that, handjeuët ta bantah dan hana geuprèh djeunaweuëb nibak geutanjoë: beugi keuturônan Atjèh, hudép ateuëh rhuëng dônja njoë kon asai na hudép mantong; geutanjoë leubèh djroh maté nibak hudép hina dimijup peurintah bansa gop; bansa Atjèh njoë pantang djipeurintah lé bansa laén. Lagèë tjit ka geupeuingat dalam hikajat éndatu geutanjoë: Hadjat lôn, aneuk, Tadong beu kong, Beu meu glong, Lagèë geu pula. (Putroë Peukisôn) Sabab peumimpin-peumimpin geutanjoë ka habéh meugulé dalam mideuën prang, geutanjoë keuturônan Atjèh njang lahé watèë lheuëh prang njan, ka gadoh hubôngan deungon keuturônan Atjèh njang hudép jôh goh lom prang. Dalam arti Seudjarah, politék dan adab, keuturônan barô njoë ka godoh meunumat, ka gadoh taloë njang djeuët peusambông geutanjoë deungon keuturônan njang ka u likôt. Ureuëng bako ka habéh maté; kitab-kitab ka habéh djitôt lé kaphé. ’Eleumèë éndatu hana geuteumeung peutrôn bak tjutjo. Keuturônan barô njoë hudép dalam seupôt-seupeuët, hana meuho Tunong Barôh, hana ta tukri pakriban ta tjok langkah njang seulamat keu geutanjoë sibagoë saboh bansa dan keu Atjèh sibagoë saboh Nanggroë. Peudôman njang peutunjok djalan keu djeuëp- djeuëp bansa dalam hai njang lagèë njoë njankeuh seudjarah djih. Teutapi di geutanjoë seudjarah teuh ka gadoh bandum dalam awo. Hana ta teupeuë lé peuë njang ka teudjadi di Nanggroë Atjèh njoë 50 thôn ka u likôt, peuë lom 5000 thôn njang kaka. Padahai, njang ubé buët, ’èleuméë seudjarah droeteuh keu njang ék bri djeunaweuëb keu geutanjoë peukara peuë njang peureuléë ta peubuët bak tiëp-tiëp watéë, dan bak djeuëb-djeuëb na baja keu bansa. Seudjarah geutanjoë peunoh deungon tjeunto dan teuladan pakriban gop njan geubri meunalaih keu buët bansa laén; pakriban gopnjan geungiëng bansa-bansa laén di Sumatra, Malaya dan Djawa; pakriban gopnjan geungiëng bansa-bansa Iërupa da Amerika; dan peuë njan ka geupeugot bak peutheun dèëlat bansa dan Nanggroë Atjéh njoë. Bandum ’èleuméë njoë ka hana lé bak djaroë geutanjoë keuturônan lheuëh prang deungon Beulanda njan, padahai masa njang ka u likôt njan na keuh sibagoë tanglông njang ék peu peungeuih djalan keumasa ukeuë. Meunankeuh, bak watèë ureuëng Beulanda djipeutalô lé ureuëng Djeupang, geutanjoë ureuëng Atjèh dan Nanggroë Atjèh njoë djitjok lé Djeupang. Nan-nan gop njang mat nanggroë dan djaroë gaki djih meugantoë nibak basa Beulanda keu basa Djeupang: ”Gouverneur”, ”Controleur”, ”Zelfbestuurder” djeut keu ”Tjokan”, ”Guntjo”, Suntjo”, dan laén lom lagèë njan. Teuma, bak watèë Djeupang pih ka talô prang, dan pajah djih meunjeurah bak pihak Meusjarikat (Amerika, Inggréh, Peurantjis, Beulanda dan rakan-rakan djih), Nanggroë Atjèh njoë rhôt keulai bak djaroê teuh, seudang bak saboh ”Hindia Beulanda”—njang djinoë ka djibalék nan keu ”Indonesia” njang makna djih ”Pulo Kléng” atawa ”Pulo Hindu”—ka djitjok keulai lé Beulanda. Teutapi Beulanda bak watèë njan han djidjeuët teuka keulai keunoë u Nanggroë Atjèh keureuna peungaba buët éndatu geutanjoë. Njoekeuh saboh tjeunto dalam seudjarah dônja, pakriban buët éndatu, buët ureuëng tjhik teuh njang ka maté, bri peulindông keu keuturônan njang mantong hudép nibak baja djipeuék prang lé musôh. Teutapi geutanjoë Atjèh bak thôn 1945, lagèë ka ta meuteu’oh bunoë dilikôt, na dalam seupôt-seupeuët peukara politék dan peukara mat Nanggroë teuh. Geutanjoë nakeuh lagèë ureuëng ka gadoh akai, hana tateupeuë peubuët peuë njang djroh keu droë teuh bak watéë njang peunténg that njan. Adak meugeutanjoë teungeut, adak meu ta teupeuë peuë njang djroh keudroë teuh, teuntèë geutanjoë ka ta peunjata ladju bak dônja bahwa Nanggroë Atjèh meutuah njoë ka meurdéhka keulai. Lagèë djameunkon sabé ateuëh rhuëng dônja. Bak watèë njan geutanjoë hana soë ék sanggah bak ta peudong hak droëteuh keulai. Beulanda han djidjeuët gisa lé beureukat peungaba éndatu. Djawa ka djitjok teuma lé Beulanda. Sukarno ka djimeunjerah lagèë aneuk manok. Djinoë barô ta teupeuë padum na jum njang pajah tabajeuë keureuna hana ’èleuméë njan. Meunankeuh, keureuna geutanjoë ka djeuët keu bangai that, nibak tapeunjata droë teuh meurdéhka keulai, geutanjoë tadjak seutot Djawa dan tapeugot droë teuh keudjaminan atawa ”borg” djawa bak mata dônja, Nanggroë Atjèhnjoë tabri djih ngui sibagoë bukti tanoh de facto djih bak dônja, tanoh njang han ék djipeutaklôk lé Beulanda. Djadi kurban dan peungaba éndatu geutanjoë kon na tangui keu droë teuh bak peutheun keu meurdéhkaan Nanggroë Atjèh njoë, teutapi ta bri djingui lé Djawa bak peutheun keumeurdéhkaan droë djih dan keuneulheuëh djidjadjah geutanjoë teuma. Djinoë nan-nan djaroë-gaki gop njang mat Nanggroë geutanjoë ka djigantoë teuma deungon basa Djawa. Tjokan, Guntjo, Suntjo, kadjeuët keu ”Gubernur” (djitjuë nibak basa Beulanda), ”Bupati”, Wedana,Tjamat dan laén lagèënjan. Njoë bandum nakeuh alamat peundjadjahan bansa gop ateuëh bansa geutanjoë njang handjeuët han ta sampoh beugléh nibak muka Nanggroë Atjéh. Keu geutanjoë bansa Atjèh djalan hudép tjit saboh sagi: hudép deungon mulia. Dan hudép deungon mulia maknadjih hudép deungon meurdéhka. Hana gah bak hudép lamiët. Hudép dimijup peurintah bansa laén kon mantong hana mustahak, teutapi mustahé beugi geutanjoë njang darah Atjèh na ilé dalam tubôh teuh. Wasiët seudjarah geutanjoë njang ka meuribèë thôn, njang ka geuseutot lé éndatu geutanjoë trôk ’an naphaih geuh njang keuneulheuëh, hana laén nibak njoë: leubèh got ta maté bak ta peudong keumuliaan agama, bansa dan Nanggroë Atjèh njoë nibak hudép djeuët keu lamiët bansa laén. Njoëkeuh sabab maka Nanggroë Atjèh dan bansa Atjèh meurdéhka dan mulia sabé ateuëh rhuëng dônja. Risalah ATJÈH BAK MATA DÔNJA njoë ka ulôn susôn keu ureuëng muda dan aneuk dara Atjèh bak watéë njoë, sibagoë saboh tutuë njang peusambông masa ka u likôt deungon masa ukeuë, sibagoë saboh tutuë njang peusambông taloë njang ka putôih deungon masa djameun, supaja ureuëng muda Atjèh, agam dan inong, geu pham keulai pakriban dônja njang ka geupeudong lé éndatu, pakriban bak watèë njan geutanjoë Atjèh gop thèë na ban saboh dônja. Asoë buku njoë teusadja teupiléh nibak padum-padum boh tuléhsan keunarang ureuëng Iërupa dan Amerika teuntang hai Nanggroë Atjéh bak masa njang ka u likôt, nibak meureutôih- reutôih keunarang laén dalam basa Inggréh, portugéh, Peurantjis, Djeureuman, Beulanda, Italia dalam keuneubah kitab-kitab djameun di Lissabon (Portugéh), Madrid (Spanjol), Paris (Peurantjis), London (Inggréh), Istambul (Turki), New York dan Washington (Amerika). Le that buku njang gop tuléh teutang Atjéh dalam basa Meulaju meu asai nibak peuë njang ka djituléh lé ureuëng Beulanda, djadi meu asai nibak musöh geutanjoë. Ka trang, ureuëng Beulanda sabé djitjuba peu ubit arti geutanjoë Atjéh dalam dönja, dan djitjuba tôp bak geutanjoë peuë njang bansa Iërupa njang laén piké teuntang bansa geutanjoë. Peuë lom saboh strategi politék dan milité Beulanda ban djimuprang deungon geutanjoë, lagèë kheun Snouck Hurgronje hana laén nibak ”hun superioriteitswaante ontnemen”, njakni deungon djalan ta peu hantjô peurasaan keu muliaan dan keu tinggian bansa Atjéh njan. Djadi Beulanda pih djiteupeuë meunjo geutanjoë mantong tangiëng droë teuh lagèë saboh bansa njang mulia, geutanjoë han ta tém sagai meunjerah dan han ék djih djadjah. Deungon ta teupeuë pakriban ATJÈH BAK MATA DÔNJA dan pakriban bansa-bansa laén ban saboh dönja djingiëng geutanjoë Atjèh, maka ’èleumèë njoë meutulông keu geutanjoë Atjèh, maka ’èleuméë njoë meutulông keu geutanjoê keuturönan Atjèh bak masa njoë bak tangieng droe teuh lagèë saboh bansa njang mulia, mangat ta tu’oh hudép dan ta tukri maté lagèë njang patôt keu saboh bansa njang mulia. Meunantjit, mangat ék ta peugot peuë njang ka reuloh, ta peugisa peuë njang ka gadoh.
Comments
Post a Comment
Please write you coment.